Ông là Trần Văn Châu – Người Việt Nam đầu tiên chụp ảnh “Đà Lạt xưa” từ trên máy bay. Bộ ảnh của ông là nguồn tư liệu quý, là nhân chứng lịch sử của Đà Lạt – “Thành phố Festival hoa Việt Nam”.
Năm 1984, nhìn tấm ảnh “Đà Lạt 1960” chụp từ trên cao tôi vô cùng thán phục tài nghệ người chụp ảnh. Đó là ảnh đen trắng, chụp Trường Lycée Yersin (nay là Trường Cao đẳng Sư phạm Đà Lạt), xa xa là hồ Xuân Hương và đồi Cù thơ mộng, với những đường cong tuyệt mỹ. Ảnh không đề tên tác giả, nhiều năm tôi đi hỏi nhiều người nhưng không ai biết. Dịp kỷ niệm 100 năm Đà Lạt (1893-1993) gặp nhiếp ảnh gia Đặng Văn Thông (làm nghề từ năm 1950) mới biết tác giả tấm ảnh ấy là ông Trần Văn Châu. Tôi rất muốn gặp ông Châu để học hỏi “bí quyết” nghề nghiệp, nhưng ông đã ra nước ngoài cùng gia đình năm 1990. Thật đáng tiếc! Tôi nghĩ rằng chẳng bao giờ được gặp ông nữa. Nhưng thật bất ngờ, năm 2008 tôi gặp nhà báo Nguyễn Hạnh (Tạp chí Xưa & Nay) lên Đà Lạt chuẩn bị triển lãm ảnh “Đà Lạt xưa” nhân kỷ niệm 115 năm Đà Lạt. Trong bộ ảnh “ Đà Lạt xưa” chủ yếu chụp từ năm 1960 về trước, có tới 70% là ảnh của ông Trần Văn Châu. Tôi hỏi “đã xin phép tác giả chưa?”, anh bảo “rồi”, tôi lại hỏi “bằng cách nào?”, anh nói “đi với mình sẽ biết”. Tối hôm ấy, bác Lê Phỉ (81 tuổi, là Nhà Đà Lạt học) đưa chúng tôi qua bao ngõ ngách, đến ngơi nhà nhỏ nằm ở lưng đồi đường Đào Duy Từ. Khi bác Lê Phỉ chỉ vào ông già tóc bạc, nói “đây là ông Trần Văn Châu”, tôi vô cùng sửng sốt và vui mừng. Cũng là “dân” nhiếp ảnh, nên ngay từ phút ấy chúng tôi chuyện trò như đã thân quen từ lâu. Ông kể rằng, năm 1935 lúc 12 tuổi đã cầm máy ảnh (chụp bằng kính) cho Hương Ký photo ở Hà Nội. Nhờ năng khiếu và chịu học, nên từ thời học sinh ông đã làm ra tiền nhờ chụp ảnh. Năm 1942, ông vào Đà Lạt lập nghiệp ban đầu trồng hoa, thiết kế sân vườn tiểu cảnh,… làm đẹp thành phố. Khi rảnh rỗi ông “mê” ảnh quên cả ăn và đã chụp rất nhiều về Đà Lạt. Ông thích chụp sương mù, bình minh, hoàng hôn, kiến trúc, thắng cảnh, rau hoa và con người Đà Lạt. Ông nói, không nơi nào đẹp như thành phố này, ngày xưa Đà Lạt còn hoang sơ, ít dân và thơ mộng lắm, Đà Lạt được ví như “Người đẹp Pari”. Một lần, đang lom khom chụp ảnh hồ Xuân Hương, ông giật mình nghe tiếng quát “Ê mày! Mai mốt tặng ảnh cho tao, nếu không thì vào “tù” đấy!”. Té ra là một ông “Tây” cao to, có vẻ rất nghệ sĩ. Ông “Tây” ấy là Phó Thị trưởng Đà Lạt, sau này “mê” ảnh ông như “điếu đổ”. Khi đã thân tình, ông Tây mắng “Cậu ngốc lắm! Ảnh đẹp thế sao không làm Postcard (bưu ảnh) bán cho du khách?”. Ông liền làm thử gởi các quầy sách, lưu niệm, mỹ phẩm và đã thành công bất ngờ. Các cửa hiệu thi nhau lấy ảnh của ông. Du khách thập phương và công chúng Đà Lạt thường chọn mua “Bưu ảnh Trần Văn Châu”. Để có ảnh lạ và độc đáo, ông leo lên tháp chuông, nhà cao tầng, ngọn cây,… để chụp toàn cảnh Đà Lạt, nhưng chỉ được một góc mà thôi. Ông mơ một ngày nào đó được lên máy bay chụp ảnh cho thoả chí tang bồng. Và dịp may ấy đã đến. Năm 1960, sau một thời gian làm quen, tặng ảnh, tốp phi công trực thăng (thường đậu ở đồi Cù) quý mến ông đã đồng ý. Vào một ngày trời đẹp, ông chuẩn bị hai máy ảnh, năm cuộn phim lên máy bay, cảm giác vừa thích thú, vừa lo sợ. Ông phải hét, phải ra hiệu cho phi công quần đảo nhiều vòng trên bầu trời Đà Lạt. Lúc lên cao, khi xà thấp, lúc từ đông sang tây, từ nam lên bắc,… ông chụp say mê hết phim lúc nào chẳng hay. Khi tráng rọi ảnh, người ông nổi “da gà” vì ảnh quá lạ và đẹp đến không ngờ. Những tấm ảnh Đà Lạt chụp từ máy bay, ông “trình làng” rất dè dặt, nhưng đã làm ngất ngây biết bao người. Ông tâm sự, tôi rất mãn nguyện, bởi mọi nơi chốn Đà Lạt đã được tôi thu vào ống kính qua bao thăng trầm thời gian. Hơn 70 năm cầm máy, 7 lần chạy loạn, nhiều thứ phải vứt bỏ, nhưng có một thứ tôi luôn đeo bên người đó là bao phim. Tôi coi phim, ảnh là tài sản vô giá, là đứa “con cưng” đặc biệt yêu qúy. Đến nay phim vẫn tốt, tôi đã “ken” vào đĩa mềm, máy tính và USB để lưu giữ lâu dài. Lần này, về dự triển lãm ảnh “Đà Lạt xưa” mừng Đà Lạt 115 tuổi, mừng tôi 85 tuổi và thăm người thân, bạn bè,… tôi thật hạnh phúc vô cùng. Ông tâm sự, Đà Lạt phát triển nhanh quá, đẹp và khang trang lên nhiều, nhưng cũng “bê tông hóa” nhiều hơn. Ông đã giao anh Trần Văn Hiệp (con trai đầu) lưu giữ toàn bộ kho phim và ảnh, để sau này in sách ảnh “Đà Lạt xưa” tặng “Thành phố Hoa – Đà Lạt”. Dịp tết Nhâm Thìn 2012 vừa qua, tình cờ gặp người thân của ông mới hay tin, ông đã qua đời cách đây 3 năm ở nước ngoài. Tôi thật sự bàng hoàng và nuối tiếc, như vừa đánh mất một báu vật duy nhất. Gần 70 năm lập nghiệp ở Đà Lạt, Nhiếp ảnh gia Trần Văn Châu (quê Nam Định, sinh Hà Nội) là người Việt Nam đầu tiên, và cũng là người cuối cùng chụp ảnh “Đà Lạt xưa” từ máy bay. Tôi rất kính trọng, quý mến tài năng và tấm lòng của ông. Bài viết này, như nén hương thơm gửi tới ông,… Tuy ông đã đi xa, nhưng kho ảnh ông để lại, là chứng nhân lịch sử, lưu giữ hình hài “Đà Lạt xưa” cho hậu thế. Lần gặp ông duy nhất ấy, tôi đã học ông nhiều điều, chụp tặng ông mươi kiểu ảnh, lúc uống cà phê ông bảo: “Mong mọi người hãy làm cho Đà Lạt ngày càng đẹp hơn, sang hơn, xứng tầm thành phố du lịch nổi tiếng quốc tế!”.
Thanh Sơn
Theo Hà Hữu Nết
